Kompüter/Kompüterdən istifadə

←Kompüterlərin sistem və tətbiqi proqram təminatı

Kompüter

Windows ƏS yükləndikdən sonra ekranda üzərində sənədin, qovluqların, proqramlarən və ya Windows əlavələrinin qrafiki təsviri – nişanlar və yarlıqlar olan İşçi masa (Desktop) görünür. Bundan əlavə intellektual fəaliyyətlə məşğul olan hər bir şəxs gündəlik istifadə etdiyi sənədlərin, qovluqların, proqramların nişanını və yarlığını İşçi masa üzərində yerləşdirir.

Ctrl+Alt+Del düymələrinin kombinasiyasını basmaqla çağırılmış proqramların işinə son qoymaq olar. Bu düymələri ikinci dəfə basdıqda kompüter yenidən yüklənir. Reset (Sistem bloku üzərində yerləşir) düyməsi də kompüter yenidən yüklənməsini yerinə yetirir.

Fayl

Fayl – informasiyanın diskdə tutduğu yerdir. İki cür fayllar olur:

Sistem faylları – dəyişməyən fayllar, yalnız əlavələrin və əməliyyat sistemlərinin versiyaları digərlərilə əvəz olunduqda dəyişilirlər (.sys).
İnformasiya faylları – dəyişilməyə məruz qalan fayllar, məsələn:

mətn redaktorlarında yaradılan fayllar (.doc, .txt),
verilənlər bazasının faylları (.mdb),
elektron cədvəllərinin faylları (*.xls),
mediya-fayllar (səs faylları: wav, mp3, midi, au, video-fayllar: avi, mov),
qrafik fayllar (.jpg, .gif, .bmp, .tif, .png),
prezentasiyalar (.ppt, .pps), web-fayllar (.htm, .html),
konfiqurasiya faylları (sistem reestr, DHCP, WINS, DNS və Active Directory verilənləri).

Göründüyü kimi hər bir fayl yarandığı proqramdan asılı olaraq xüsusi formata (genişləndiriciyə) malikdir.

Hər bir faylın öz unikal adı və ünvanı vardır. Ünvan faylın harada yerləşdiyini göstərir. Adətən eyni məqsədli faylları qovluqlarda quruplaşdırırlar. Bu istifadəçiyə bu və ya digər faylı tez axtarıb-tapmağa imkan verir. Demək olar ki, bütün əməliyyat sistemləri faylların axtarışı ilə məşğul olan xüsusi proqrama malikdir. Disketlər, bərk və kompakt disklər cığırlara və sektorlara bölünmüşdür. Ən birinci cığır və ya 0-cı cığır – yükləmə sektoru (Boot Record) sistem xarakterli olub, onda diskin formatı haqqında əməliyyat informasiya yerləşir. Ondan sonra fayılların yerləşmə cədvəli (FAT-cədvəli) yerləşir. Bu cədvəldə diskdəki faylların ünvanları yerləşir. Əgər diskdən hər hansı fayl istifadə üçün çağırılsa, bu zaman bu cədvəldən həmin faylın yerləşdiyi cığır və sektor müəyyən olunur. Bundan sonra maqnit başlıq həmin yerdən faylı oxuyur, prosessor isə onu operativ yaddaşa göndərir. 3,5 düyümlü disketlər 1,44 Mbayt informasiya tutumuna malik olub, hər cığırda 18 sektor olmaqla 80 cığıra bölünür.

Qovluq (Folders) – Ekranda qovluq şəklində işarə ilə göstərilən, istifadəçinin qrafik interfeysində proqram və fayllar üçün konteynerdir. Qovluq diskdəki proqram və sənədləri qaydaya salmaq üçün istifadə olunur və ona fayllar və digər qovluqlar daxil edilir.

İşni masada (Рабочий стол) yerləşən əsas qovluqlar: «Мой компьютер» qovluğu – kompüterin istənilən xarici yaddaş qurğusunda (ROM, floppi-diskovod, CD-dickovod, DVD-dickovod) yerləşən bütün proqram və qovluqlara baxmaq olar. Qovluğun üzərində mousun sağ düyməsini basdıqda açılan kontekst menyudakı siyahıdan [Свойство] seçilməklə kompüterin xüsusiyyətinə (рansı ƏS yüklənib, ƏYQ-nun (RAM) həcmi, prosessorun sürəti və s. haqqında məlumat) baxmaq olar.

«Мои документы» qovluğu – içərisində sənədlərin, şəkillərin və tez müraciət tələb olunan faylların saxlanması rahat olan qovluqdur. Ofis proqramları, WordPad və ya Paint kimi proqramlar, öz fayllarını avtomatik olaraq «Мои документы» qovluğunda saxlayırlar. «Корзина» – Windows ƏS-də silinmiş faylların saxlandığı xüsusi qovluqdur. Səbətdən istifadə etməklə silinmiş faylları bərpa etmək və ya diskin içindəkiləri silməklə orada “baş yaddaş” yaratmaq mümkündür.

Son Istifadə Edilən Faylarin Siyahisi

Пуск (Start) → Документы → Açılan siyahıda hər hansı adın üzərində kontekst menyu açılır → Удалить. Siyahının tamam silinməsi üçün: Əsas panelin üzərində kontekst menyu açılır → Свойства → Меню «Пуск» → Настроить → Очистить.

Windows Sisteminin idarə edilməsi (İdarə Paneli, Настройка)

Пуск (Start) → Настройка → Панель управления → Sistemi təşkil edən qovluqlar pəncərədə işıqlanır. Drayverin (printerin) yüklənməsi

Пуск (Start) → Настройка → Панель управления → Принтеры и факсы → Установить принтер → «Мастер установки принтера» → Далее…→ …Drayver seçilir ... → Готова.
Пуск (Start) → Настройка → Принтеры и факсы → Установить принтер.

Salam elekümüne amk

Ekranın sazlanması

Пуск (Start) → Настройка → Панель управления → Экран → «Свойства: экран» pəncərəsində işçi masanın şəkli, “заставка”, parametrlər təyin edilir → OK.
İşçi masanın üzərində kontekst menyu →«Свойства» → «Свойства: экран» pəncərəsində işçi masanın şəkli, “заставка”, parametrlər təyin edilir → OK.

Dilin seçilməsi

Пуск (Start) → Настройка → Панель управления → Язык и региональные стандарты → Eyni adlı pəncərənin «Языки» hissəsində → Подробнее → Добавить...→ «Язык ввода» siyahısında lazımı dil seçilir → OK.

İnformasiyanın Kompüterdə Axtarışı

Пуск (Start) → Найти → Файлы и папки… → açılan «Резултаты поиска» pəncərəsində «Файлы и папки» bəndi seçilibsə, boş sahədə faylın/qovluğun tam adı və ya adın bir hissəsi (ad a hərfi ilə başlayırsa a*) daxil edilir → Найти.

Faylları formatlarına (tiplərinə) görə də tapmaq mümkündür: *.doc, *.txt, *.xls, *.jpg, *.gif, *.bmp, *.ppt, *.html və s.

Windows Əməliyyat Sisteminin ofis proqramları (Microsoft Office)

Personal kompüter istifadəçiləri arasında yayılmış və çox populyar olan Microsoft Office proqram paketinə Microsoft Word, Microsoft Excel, Outlook Express, Microsoft PowerPoint, Microsoft Access, Microsoft FrontPage, Microsoft Internet Explorer və s. proqramlar aiddir. Adından göründüyü kimi Office proqram paketi mətn, rəqəm və təsvirlərlə eyni zamanda rəhət işləmək üçün nəzərdə tutulmuş güclü tətbiqi proqramlara malikdir. Bütün bu proqramlar oxşar menyu və düyməciklərə malikdirlər. Ofis proqramlarından hər hansı biri ilə sərbəst işləməyi bacaran hər kəs, Microsoft sisteminin digər proqramlarını asanlıqla qavrayır.

Windows Əməliyyat Sisteminin standart proqramları

Start (Старт) → Proqrams (Программы) → Accessor (Стандартные):

Paint qrafik redaktoru; WordPad; Ünvan kitabçası; Bloknot; Kalkulyator; Windows Explorer.

Əyləncə prqramları

Start (Старт) → Proqrams (Программы) → Accessor.(Стандартные) → Развлечение:

Windows Media Player;
Səsin ucalığı;
Səsyazma.

Kompüter oyunları

Kompüter oyunları kompüter qurğularını test etmək qçqn ən yaxşı üsuldur. Bu proqramlar yüsək sürət, daha çox yaddaş və yaxşı qrafika tələb etdiklərindən kompüterin yaxşı işləməyən sistemini təyin etmək olur.

PAINT qrafik redaktoru

Sadə rəsm redaktoru olub, rastr tipli şəkillərin çəkilməsi və redaktəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Proqramın pəncərəsi aşağıdakı elementlərə malikdir: sərlövhə sətri, menyu sətri, alətlər paneli, rənglər paneli, rəsm sahəsi, vəziyyət sətri.

Çəkilmiş şəkli yadda saxlamaq üçün:

Fayl (Файл) → Save (Сохранить) → [Save az] pəncərəsində faylın adı, tipi, saxlanacağı yer təyin edilir → Save (Сохранить).

Kalkulyator

Adi kalkulyatorlar kimi işləyir. Hesab əməllərini yerinə yetirmək üçün istifadə edilir. Kalkulyatorun görünüşü iki cür ola bilər: adi və mühəndis.

Yaddaş ilə iş

MC – yaddaşda saxlanılan ədəd silir;
MR – yaddaşda saxlanılan ədədi göstərir;
MS – göstərilən ədədi yaddaşa daxil edir;
M+ – göstərilən ədədi yaddaşa daxil edilmiş ədədlə toplayır;
Backspace – göstərilən ədədin son rəqəmini silir;
CE – göstərilən ədədi silir;
C – yeni ifadəni hesablamağa başlayır;
Hex – ədədi 16-lıq say sistemində təsvir edir;
Dec – ədədi 10-luq say sistemində təsvir edir;
Oct – ədədi 8-lik say sistemində təsvir edir;
Bin – ədədi 2-lik say sistemində təsvir edir.

Xidməti proqramlar

Xidməti proqramlar və ya texniki xidmət proqramları hesablama maşınlarının işləmə vəziyyətini yoxlamaq üçündür. Xidməti proqramlar kompüterdə ximət məqsədilə yerinə yetirilən proqramlardır. Bütün bu xidmətlər xüsusi proqramlar, drayverlər və utilitlər vasitəsilə yerinə yetirilir. Bu proqramlardan diskin defreqmentasiyası, diskin təmizlənməsi uzun müddət yerinə yetirilmədikdə (yəni kompüterə xidmət gostərilmədikdə) kompüterin “ağırlaşması” baş verir. Start (Старт) → Proqrams (Программы) → Accessor.(Стандартные) → Tools (Служебные):

Verilənlərin arxivləşdirilməsi;
Sistemin bərpası;
Diskin defreqmentasiyası;
Məsələnin qoyulması;
Diskin yoxlanması (Scan Disk);
Sistem haqqında məlumat;
(Clear Disk);
Antivirus proqramları;
Formatlaşma proqramı.

Diskin formatlaşması

Diskin formatlaşması diskin yazı və oxuma üçün hazırlanması deməkdir. «Мои документы» qovluğu açılır, disk(disket) göstərilir → kontekst menyuda «Форматировать…» → «Формат Диск…» dialoq pəncərəsi açılır → Начать (Start).

Formatlaşma zamanı disketdəki bütün informasiyalar silinir, disk cığır və sektorlara ayrılır. Dialoq pəncərəsində formatlaşmanın bir-neçə üsulundan istifadə etmək mümkündür:

«Быстрое» – diskdə bütün informasiya silinir, yalnız bir dəfə format olunmuş disklər üçün nəzərdə tutulur;
«Использовать сжатие» – NTFS ilə dəstəklənir;
«Создание загрузочного диска» – MS-DOS sistemi diskdəki bütün informasiyanı silir və oraya sistem fayllarını əlavə edir.

Windows Explorer (WE)

Windows Explorer (Windows bələdçisi, Проводник) xidməti proqram olub, fayl dispetçerləri kateqoriyasına aiddir. WE kompüterin fayl strukturu üzrə naviqasiyası və xidməti üçün, yəni fayl və qovluqlarla işləmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi xidmətediсi proqramdır.

Fayl və qovluqlarla işlərin təşkili dedikdə onların yaradılması, faylların və qovluqların disketə, işçi masaya və başqa kataloqlara göndərilməsi, surətinin köçürülməsi, yerinin və adının dəyişdirilməsi, silinməsi, fayl və qovluq haqqında məlumatların ekrana çıxarılması və s. başa düşülür. Bu işlərin səmərəli təşkili birinci növbədə bu məqsədlə yaradılmış texnologiyadan asılıdır. Belə texnologiyalara nümunə kimi Windows Explorer proqramını göstərmək olar.

WE proqramını çağırmaq üçün:

Пуск (Start) → Программы (Programs) → Стандартные → Проводник (Windows Explorer).
Пуск (Start) → Kontekst menyu → Проводник (Windows Explorer).
Мой компьютер → Kontekst menyu → Проводник (Windows Explorer).
İstənilən qovluq açılır → Alətlər panelində «Папки» düyməsi basılır.

WE proqramı yükləndikdə ekrana onun eyni adlı pəncərəsi çıxır. Bu pəncərə iki paneldən: sol (qovluqlar paneli) və sağ (qovluğun tərkibini göstərən panel) panellərdən ibarətdir. Sol paneldə qovluqların adları yerləşir. Həmin adların qarşısında bəzən “+”, bəzən isə “-“ işarəsi olur. “+” işarəsi bu qovluğun içərisində digər alt qovluqların olmasını, “-“ işarəsi isə bu qovluğun açıq olmasını göstərir.

WE pəncərəsinin sol panelindəki qovluqlarından yalnız biri açıq ola bilər. Qovluğu açmaq üçün mausun sol düyməsini onun adının üzərində sıxmaq lazımdır. Pəncərənin sağ hissəsindəki panelində açıq olan qovluqdakı elementlərin - fayl və qovluqların siyahısı verilir.

Qovluqların yaradılması

İstənilən qovluq qeyd edilir → Файл (Fayl) → Создать (Now) → Папку (Folder).
İstənilən qovluğun içərisində, boş sahədə → Kontekst menyu → Создать (Now) → Папку (Folder).

Yeni yaranan qovluq Новая папка (Now folder) adı ilə göstərilir. Qovluğun adını dəyişmək üçün: həmin qovluğun üzərində → Kontekst menyu → Переименовать → yeni ad yazılarkən köhnə avtomatik silinir.

Faylın axtarışı

Alətlər panelində «Поиск» düyməsi basılır.
Пуск (Start) → Найти → Файлы и папки…

Yarlığın işarəsinin dəyişdirilməsi

Yarlığın üzərində kontekst menyu → Свойства → «Свойства:» pəncərəsində «Ярлык» hissəsi seçilir → «Сменить значок...» düyməsi basılır → «Смена значка» pəncərəsində istənilən düymə seçilir → OK→ OK (Digər fayllardan seçmək lazım gəldikdə → «Обзор»).